Fay Hatlarındaki “Stres ve Gerilim” Denilen Şey Aslında Nedir?

Türkiye, deprem kuşağında yer alan bir ülke ve bu nedenle de sık sık büyük depremlere şahit oluyor. Depremlerin yapılarının farklı olduğu, arazi tipine göre farklı şekilde etkilerinin ortaya çıkması için hem zeminleri hem de doğal özelliklerini anlamak büyük önem taşıyor.

Depremleri anlamak için ise stres ve gerilim kavramlarını anlamak büyük önem taşıyor. Stres, bir sınırların deforme olmasına veya kırılmasına neden olmak için uygulanan kuvvettir. Gerilim, uygulanan stres nedeniyle bir ömür boyu yaşadığı dalgalanmalardır. Deprem söz konuşması olduğunda, bu iki terim, yer kabuğundaki kutlamalar için kullanılır.

Yer kabuğu aslında iç içe geçmiş, levha adı verilen plakalardan oluşur.

Son yaşanan depremlerde de Arap Levha kuzeye doğru hareket ederek Anadolu Levhası’na baskı yaptı.

Doğu Anadolu Fayı, “doğrultu atımlı” bir fay hattı. Yani sert kaya blokları, birbirine dikey bir baskı uyguluyor. Bir kaya geçidi dayanamayıp çöktüğünde yatay olarak harekete geçer. Bu da depremin ortaya çıkması neden olur.

Yer kabuğu, deforme olmasına ve kırılmasına neden olarak depreme yol açan muazzam tektonik kuvvetlere maruz kalanlar. Deprem meydana geldiğinde, kabuktaki tektonik gerilmeler, yüzeydeki yapılara zarar veren bir dizi şok üretir. Bu şok dalgalarının kuvvetleri, depremden önce kabuğa uygulandı stres miktarına ve deprem sırasında yaşadığı gerilme miktarına bağlıdır. Stres ve gerilme arasındaki etkileşimi anlamak, hasarları tahmin etmek ve bunları hazırlamak için çok önemlidir.

Depremlerin nasıl oluştuğu, ortaya çıkan dalgalar üzerinde de yoğunlaşıyor. Depremler, dalgalar halinde ilerliyor.

Bu dalgalardan ilki, gezegende ilk olarak ulaşan ve sismografın ilk ölçtüğü dalga olan Birincil (birincil) dalgadır.

Arkasından da devam eden dalga (ikincil) olarak geçen dalga gelir. Bu dalga geldiğinde katı materyallerde hareket başlar.

Ardından da Longitidunal olarak gölgelenmek yüzey gelir. Hızı az bir dalgadır ancak çok daha yıkıcı kullanma özelliğine sahiptir. Özellikle alüvyon ve tabansuyu yoğun ise etkisi daha fazla olur.

Son olarak da R koruyucu gelir ki bu dalgada artık yer kabuğu, adeta denizdeki dalgalar gibi hareket etmeye başlar.

Plakalar genelinde ittikçe, plakaların yarattığı etki de büyüyor. Bu kullanım stres/gerilim adı veriliyor. Stres, bir nokta depremlere neden oluyor. Gerilme miktarı ise depremin boyutuna etki ediyor.