Kusursuz Geometrik Desenleriyle Adeta Baş Döndüren İslami Motiflerin Ardında Yatan Bilimsel Sırlar

Daire, kare ve bunun yanında birçok şekilden oluşan veya bu şeklin türetilen geometik desenler; bir araya getirilerek, iç içe geçirilerek ve kucaklanarak çeşitli görünümler oluşturur ve ortaya çıkan bu motifler, İslam sanatının en dikkat çekici unsurlarından biri haline gelmiştir.

Sınırsız desenler oluşturabileceğimizi gösteren bu yapıları, bir nevi sanatçısının özgürlüğünün dışını vurumudur ve bu motiflerin tekrarı sonsuz bir büyüme olasılığı ve çeşitliliği sunar.

Kutsal mekanlarda insan tasvirleri çizmek yasaklanan sanatçı ve zanaatkarlar, yaşanılan dönemde anlık fark yaratanlar ve adeta bizi büyüleyen bir estetik geliştirdiler.

Kusursuz geometrik desenler oluşturmayı nasıl başardıkları oldukça merak edilen içerik, yaşanan dönem içinde kapsamlı bir geometri bilgisisine çıkmak.

Bu sanatçıların zenginliklerine, kuramsal temeline dayalı olmayan ama bir dairenin on iki eşit dilime nasıl bölünebileceğini, iletkiyle o motifin açılarını genişletebileceğinden bilecek bilgiyi genişletebileceklerine sahiplerdi. Aslında sanatçıların hayal ettikleri çizimlere ulaşmak için bir cetvel ve pergel yeterliydi.

İslam sanat ve mimarisinde desenler genellikle harikulade bir sıralama ve uyum içindedir. İlk gözenek göze her ne kadar karışık gelse de bu motifler ağırlıklı tek bir desenin tekrarlanmasından oluşur.

Dönem sanatçıları, birbiriyle iç içe geçmiş bu süslü desenleri tasarlamak için “girih” adı verilen bir tarz kullanmışlardır. Farsça “düğüm” anlamından gelen bu kavram, en basit tanımıyla, düzenli ve dizili başlangıç ​​noktalarından yayılan ve bu noktalarda kesişen çizgilerden oluşan geometrik tasarımlardır.

Düzlemi Düzgün bir şekilde kaplayan ve aynı zamanda farklı şekillerden oluşan girihler, ilk etapta pergel ve işaretsiz cetvel adı verilen “çizgilikler” ile oluşturuluyordu.

Bu nedenle şekiller 2, 3, 4 veya 6 katlı dönel bir simetriyi bir araya getiriyordu. Zaman içinde 1200’lü yıllarda bu sanatın ilerlemesiyle girihler, yıldız ve çokgenler şeklinde 5 ve 10 katlı bir dönel simetriye dönüşmeye başladı. Yine bu biçimsel, pergel ve çizgilik ile oluşturmak mümkündü.

Peki hakkında çok az şey anlatıyor bu geometrik desenler nasıl oluşturuluyordu?

Tüm geometrik desenlerin başlama noktası tam bir dairedir. Sanatçı, devamında hayal gücüne bağlı çeşitli olarak hücrelerde bulunan birimlerdeki ekler. Bu daireler arasında bir ilişki kurar ve karmaşık desenler meydana getirebilmek için kesitleri düz çizgiyle birleştirir.

Desenin esas şekli, dairelerin ve çizgilerin birbiriyle kesişme şekli belirleyici Tasarım yapan, ilk olarak ana dairenin yatağından kaçan daire çizeceğine karar vermelidir. Çünkü yaşadıkları bu motif, modelin hangi gruba ait olacağını tahmin ediyor.

Özgün modeller oluşturabilmek için dairenin yanı sıra farklı şekiller de kullanılabilir.

Kareler veya dört kenarlı çokgenler, bir daire içine alınan kareler ve üçgenlerden oluşan yıldız tasarım, çok daha fazla kenara sahip olan çokgenler, daireyle birlikte bu motif tasarımlarının temelleri oluşturulur.

İslam geometrisinin başyapıtlarını oluşturan bu biçim tasarımında uyum ve denge oldukça önemlidir.

Tamamıyla düz çizgilerden oluşan bir desen eksik sayması ve bu öğelerin motifi oluşturan sanatçı, farklı şekiller oluşturabilmek ve bunları belirginleştirebilmek adına ilave olması gereksinmesine duyar.

Geleneksel geometrik düzenlemelerin süslenmesini oldukça önem gösteren sınırlar, çizgisel desenlerdeki zenginliği, çeşitli motifler veya renk uygulamalarıyla ortaya koyar. çiçekler ve çiçeklerbu bitkisel motiflerin arşivinde yararlanılarak kullanılır.

Bu tasarımlardan yalnızca camileri, medreseleri ve sarayları süslemekle birlikte, aynı zamanda her türden çok sayıda eşyanın üzerinde ana dekoratif olarak işlenir.

Süs amaçlı kullanılan kaseler, lavabolar, minber muhafazalar, plakalar, çeşitli tekstil ürünleri ve halılar bu geometri sanatının oldukça başarılı ve kusursuz bir şekilde yansıtıldığını gösteren eşyalardan birkaçını.

Oluşturulan desenlerin nasıl anlatıldığını anlatan kaynaklar yok denecek kadar az ve bu yazılan yazılı olarak elimize ulaşmakmış yalnızca 5 kaynak bulunmaktadır.

Öklid düzlem geometrisine ait pervel ve cetvelin anlatıldığı Vefa el-Buzcani tarafından kaleme alınan eseri yanı sıra Topkapı Parşömeni isminin bilinen ve 110 farklı deseni içeren bu eser, Doğuma ulaşan parşömenler arasında en başarılısı.

En eskisi 16. yüzyıla ait olmakta birlikte çeşitli dönemlere ait geometrik çizimleri içinde barındıran Taşkent Parşömenleri, günümüzde Victoria-Albert müzesinde muhafaza yerleri Mirza Akbar tarafından gezegenlerin geometrik çizimleri ve Paris bibliotheque Nationale kütüphanesine kayıtlı iç içe geçen benzer veya kapsamlı dış içiren bir başka kitap ise bu esasın temel bileşenlerinden eserlerden.